Η Κρήτη έδινε ζωή...τα χρόνια της κατοχής - Η αυτάρκεια όπλο κατά της πείνας

ΕΡΕΥΝΑ:
Χριστόφορος Παπαδάκης

Η αυτάρκεια της Ελλάδας σε όλα σχεδόν τα προϊόντα την περίοδο της κατοχής, έσωσε εκατομμύρια Έλληνες από την πείνα, παρά τις τρομερές απώλειες του δοκιμαζόμενου πληθυσμού, κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, όπου οι άνθρωποι πέθαιναν στους δρόμους, ή οπουδήποτε αλλού ήταν κουρνιασμένοι, για να προστατευτούν από τις καιρικές συνθήκες. Η μεγάλη αυτάρκεια των αγαθών, βοήθησε ώστε να σωθούν από την πείνα...



 όχι μόνο οι κάτοικοι της υπαίθρου, αλλά και πολλοί κάτοικοι στις μεγαλουπόλεις, όπου στέλνονταν τερτάστιες ποσότητες αγροτικών προϊόντων! 


Η "Ν.Κρήτη" ερεύνησε την υπόθεση αυτή, φέροντας στη δημοσιότητα στοιχεία από μαρτυρίες και απόψεις ανθρώπων που γνωρίζουν, έχουν μελετήσει αυτές τις καταστάσεις και είναι σε θέση να στείλουν τα δικά τους μηνύματα για τη σημερινή Ελλάδα και την άκρως επικίνδυνη φάση στην οποία βρίσκεται ο Ελληνικός λαός. Μάλιστα όσοι μίλησαν στην εφημερίδα μας, εκφράζουν την προσωπική τους ανησυχία για νέες "κατοχικές" συνθήκες στο άμεσο ή απώτερο μέλλον, που ετούτη τη φορά θα βρουν μια Ελλάδα που ουδεμία σχέση έχει με την κατοχική Ελλάδα της δεκαετίας του '40 υπό την έννοια, ότι εκείνη η Ελλάδα ήταν πολύ ισχυρή διατροφικά, σε αντίθεση με τη σημερινή που έχει..."φάει" τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους της...Και που εξαρτάται σε απόλυτο, σχεδόν, βαθμό, από τα εισαγώμενα προϊόντα.

"Κινδυνεύουμε κάθε στιγμή"

"Δεν είναι ανάγκη να γίνει πόλεμος για να πεινάσουμε. Οποιοδήποτε πρόβημα δημιουργηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο, μπορεί να μας φέρει σε αυτή την τραγική κατάσταση", λέει από την πλευρά του ο πρόεδρος της Ομάδας Αμπελουργών Κρήτης Πρίαμος Ιερωνυμάκης.
"Τόσο στην Κρήτη όσο και γενικότερα στην Ελλάδα υπάρχει πρόβλημα στον διατροφικό τομέα. Και αν παρουσιαστεί το παραμικρό, όλα είναι άχρηστα, αν δεν μπορούμε πρώτα να εξασφαλίσουμε τα τρόφιμα μας. Οι διατροφικές ανάγκες του λαού, λοιπόν, πάνω απ΄όλα και μετά μπαίνεις μπροστά για να δημιουργήσεις προϋποθέσεις να καλύψεις τις υπόλοιπες ανάγκες της χώρας. Και είναι θλιβερό για μια χώρα που είνα καθαρά αγροτική, να αλλάζει ο ένας υπουργός μετά τον άλλο, χρόνια τώρα με όλες τις κυβερνήσεις και να μην έχει δημιουργηθεί μία φορά ένα σοβαρό υπουργείο Γεωργίας το οποίο να έχει βάλει στόχο την κάλυψη των διατροφικών αναγκών της χώρας".

Καταλήγοντας, ο Πρίαμος Ιερωνυμάκης τονίζει ότι σε οποιαδήποτε κρίση, οι περισσότερες αλυσίδες τροφίμων στην Ελλάδα θα μας αφήσουν ακάλυπτους, καθώς είναι ξενόφερτες. Και μέσα σε πέντε μέρες τα ράφια θα έχουν αδειάσει από τρόφιμα...


Η Κρήτη έδινε ζωή

Χειμώνας 1941-1942. Η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη μετρούν πολλούς νεκρούς από την πείνα. Ο θάνατος επικρατεί παντού. Σκελετωμένα κορμιά με πρισμένες κοιλιές, κυρίως παιδιά και ηλικιωμένοι πεθαίνουν σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο, οπουδήποτε στις μεγαλουπόλεις, που δεν είχαν καμία δυνατότητα αντιμετώπισης της πείνας, αφού δεν μπορούσαν να έχουν παραγωγή προϊόντων, δεν είχαν χωριά κοντά τους για να βρουν τροφή. 

Οι μαρτυρίες για το τι έτρωγαν οι άνθρωποι για να μην πεθάνουν από την πείνα, είναι ανατριχιαστικές και έχουν καταγραφεί στην παγκόσμια ιστορία, με τα πιο μελανά γράμματα, όπως για παράδειγμα, τους...εμετούς των γερμανών...Ναι ακόμα και αυτό έτρωγαν τα παιδιά που παρέμεναν κρυμμένα έξω από τις ταβέρνες και περίμεναν μες στα σκοτάδια να βγουν έξω οι μεθυσμένοι γερμανοί, να...ξεράσουν, για να γλύψουν τα παιδιά τα υπολλείμματα των τροφών, από τους εμετούς των στρατιωτών. Και δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στις Αθηναίες που εκδίδονταν για ένα πιάτο σούπας ή για να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους ένα πιάτο φαϊ!

Ποιος ήταν όμως σε κείνα τα φοβερά γεγονότα ο ρόλος της πλούσιας αγροτικής παραγωγής από την περιφέρεια της Ελλάδας;

Ο γνωστός πανεπιστημιακός φιλόλογος και ιστορικός συγγραφέας Αντώνης Σανουδάκης, με πολυάριθμα βιβλία και πλούσιο συγγραφικό και διδακτικό έργο, λέει στη "Ν.Κρήτη": "Η Ελλάδα ήταν κυρίως αγροτοκτηνοτροφική χώρα. Και είχε ως μορφή εμπορίου, την ανταλλακτική μορφή. Αυτό βοήθησε την Ελλάδα να αντιμετωπίσει την πείνα, ιδιαίτερα τον χειμώνα του 1941-42, αυτόν τον φοβερό χειμώνα που είχαμε στην Αθήνα χιλιάδες νεκρούς από την πείνα. Και ειδικότερα στην Κρήτη, που ήταν κυρίως ελαιοπαραγωγική περιοχή, ο κόσμος κατάφερε να μην έχει απώλειες ανθρώπων και ιδιαίτερα των παιδιών και των γερόντων που είχαν στις μεγάλες πόλεις, την μεγαλύτερη θνησιμότητα". 

Όπως λέει ο Αντώνης Σανουδάκης, "χάρη στο λάδι και τα σιτιρά που υπήρχαν κυρίως στον κάμπο της Μεσαράς, αλλά και άλλα προϊόντα που παρήγαναν οι αγρότες, μπορέσαμε στο νησί μας και δεν είχαμε καμία θνησιμότητα από την πείνα. Ακόμα και στις μεγάλες πόλεις της Κρήτης, δηλαδή Ηράκλειο, Ρέθυμνο και Χανιά, αλλά και σε Σητεία, και Ιεράπετρα, που ήταν οι μεγάλες κωμοπόλεις, ή στον Άγιο Νικόλαο που ήταν τότε πολύ μικρός, ένα ψαρολίμανο, δεν αναφέρονται θνησιμότητες από την πείνα. Διότι ακόμα και αυτοί που ήταν στις πόλεις, είχαν συγγενείς στα χωριά, που τους τροφοδοτούσαν με προϊόντα. Εξάλλου, ξέρουμε ότι μετά τη Μάχη της Κρήτης, το μεγάλο αστικό κέντρο του Ηρακλείου άδειασε εξαιτίας των βομβαρδισμών και οι κάτοικοι πήγαν στα χωριά".

Ο γνωστός άνθρωπος των γραμμάτων, λέει εξάλλου, ότι την περίοδο εκείνη υπήρχε μεγάλη αλληλεγγύη μεταξύ των Ελλήνων. "Και ακόμα και σήμερα υπάρχει. Το είδαμε με τους πρόσφυγες. Και όχι μόνο αυτό, αλλά πρέπει να τονίσουμε ότι στην κυρίως Ελλάδα, από την Κρήτη εστέλνοτο λάδι, για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και κυρίως για τα παιδιά των συσσιτίων της Αθήνας. Αυτή η Πρωτοβουλία έγινε από την Εκκλησία σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς, όπως ήταν ο Επιθεωρητής Βασιλάκης. Να πούμε επίσης ότι την περίοδο της κατοχής η Περιφέρεια του Ηρακλείου είχε μοιραστεί σε 24 περιοχές οι οποίες συνέλεγαν λάδι και το έστελναν με πλοία του Ερυθρού Σταυρού στην Αθήνα. Και σήμερα στα αρχεία της Αρχιεπισκοπής Κρήτης υπάρχουν όλα τα ονόματα των ανθρώπων εκείνων που συνέλεγαν λάδι και το έστελναν στην Αθήνα"...

Για τον χειμώνα '41-'42, ο Αντώνης Σανουδάκης λέει πως "υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι που είχαν βρει το θάνατο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Φόρτωναν τους νεκρούς σε καρότσια και τους έθαβαν χωρίς κηδεία, χωρίς τίποτα. Από καταγραφές που υπάρχουν, μαθαίνουμε ότι τους έβρισκαν στους δρόμους και κάτω από τις σκάλες του Ηλεκτρικού, όπου είχαν καταφύγει για να προστατευτούν"...

Χωρίς καμιά δυνατότητα

Τι θα γίνει όμως σήμερα, αν ξεσπάσει μία πείνα στην Ελλάδα; Ο πανεπιστημιακός και συγγραφέας Αντώνης Σανουδάκης δεν έχει "καλά νέα" να μας δώσει...
"Σήμερα ο αγροτικός πληθυσμός έχει αστικοποιηθεί. Εάν η σημερινή κατάσταση χειροτερέψει, νομίζω ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του Ελληνικού γένους, θα πεινάσουμε και στην Κρήτη. Βεβαίως υπάρχει επικοινωνία του αστικού κέντρου με την ύπαιθρο, αλλά δεν είναι όπως την περίοδο της κατοχής, που η κοινωνία ήταν αγροτοκτηνοτροφική. Εγώ θα σας πω για την περιοχή της Μεσαράς, που τη θυμάμαι ακόμα στα φοιτητικά μου χρόνια και δεν είχε ένα δέντρο. Ήταν ο μεγάλος σιτοβολώνας της Κρήτης. Έρχονταν από τα Χανιά και από τους άλλους νομούς και αγόραζαν σιτιρά από τη Μεσαρά. Σήμερα όμως έχουμε αστικοποιηθεί. Εάν η πολιτική κατάσταση που επικρατεί σήμερα χειροτερέψει, πολύ φοβάμαι ότι θα υπάρξουν οικογένειες οι οποίες θα πεινάσουν και μάλιστα και με τους ξένους που έρχονται τώρα (καλοδεχούμενοι οι άνθρωποι) που δεν έχουν αγροτική γη, θα έχουμε φαινόμενα πείνας. Έχει αλλάξει πια η μορφή της αγροτικής μας οικονομίας"...

Τότε είχαμε προϊόντα

Κι όμως ναι. Η δεκαετία του '40 είχε πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά στην παραγωγή φυτικών και ζωικών προϊόντων της χώρας μας, που σε αντίθεση με τη σημερινή κατάσταση ήταν σε αφθονία, παρά την γενικότερη φτώχεια του Ελληνικού πληθυσμού, εξαιτίας του πολέμου.

Ο συνταξιούχος, σήμερα, γεωπόνος και πρώην διευθυντικό στέλεχος της πρώην Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδας Κωστής Παπαδάκης, λέει χαρακτηριστικά: "Η δομή των γεωργικών εκμεταλλεύσεων εκείνης της περιόδου ήταν πολύ διαφορετική απ΄ ότι είναι σήμερα. Την περίοδο αυτή, κάθε αγροτική εκμετάλλευση, παρήγαγε το σύνολο των προϊόντων στις Ελληνικές αγορές. Δηλαδή κάλυπτε όλες τις ανάγκες της Ελληνικής κοινωνίας και τα επιπλέον προϊόντα τα διοχέτευσε στην Ελληνική αγορά για να έχει ένα μεγαλύτερο εισόδημα. Και αυτή η μορφή γεωργίας είχε σαν συνέπεια, την περίοδο της κατοχής, ο αγροτικός κόσμος να αντέξει στις δυσκολίες της εποχής, αφού ήταν αυτάρκης σε τρόφιμα. Και προϊόντα φυτικής παραγωγής όπως ήταν λάδι, σιτιρά, κηπευτικά, φακιές, φάβες και κτηνοτροφικά προϊόντα, όπως κρέας, γάλα, αυγά, παράγονταν από την αγροτική οικογένεια. Και συνεπώς στις αγροτικές περιοχές δεν υπήρξε κανείς θάνατος από πείνα, όπως συνέβαινε στις αστικές και μη αγροτικές περιοχές. Αθήνα, Θεσσαλονίκη και σε περιοχές που δεν ήταν αγροτικές, εκεί υπήρχε όντως πρόβλημα, όπως και σε κάποιες ορεινές περιοχές της Κρήτης, που έπρεπε οι άνθρωποι να βρουν προϊόντα από άλλες περιοχές". 

"Δεν βγάζουμε τίποτα"

Ο Κωστής Παπαδάκης μιλάει με πολύ απαισιόδοξο και προβληματισμένο τρόπο, για τη σημερινή κατάσταση της αγροτικής οικονομίας της Ελλάδας. "Η καλλιέργεια ακόμα και των πιο βασικών προϊόντων έπαψε να διενεργείται από τους αγρότες, με συνέπεια, η κάλυψη των αναγκών της διατροφής, να εξαρτάται από τρίτες χώρες. Το γεγονός αυτό, πέραν της εξάρτησης που δημιουργεί στον Έλληνα καταναλωτή έχει και συνέπειες όπως: Να μην έχει ο αγρότης και κάτοικος του χωριού έσοδα από την πρωτογενή παραγωγή και δεύτερον δαπανά χρήματα για προϊόντα που αγοράζει, δημιουργώντας έτσι επιβάρυνση στον οικονομικό προϋπολογισμό. Η σημερινή αυτή κατάσταση, ως κύρια αιτία έχει την εγκατάλειψη της Γεωργίας από το κράτος, την λανθασμένη χορήγηση των διαφόρων επιδοτήσεων, την ανυπαρξία οργανωμένου εμπορίου και την έλλειψη εκπαίδευσης των αγροτών και την ανυπαρξία τεχνικής υποστήριξης της Γεωργίας από το αρμόδιο υπουργείο"...
Καταλήγοντας, ο γεωπόνος Κωστής Παπαδάκης αναφέρει ότι οι σημερινοί κανονισμοί και η φορολογία σε βάρος του αγροτικού τομέα, αποτελούν τη χαριστική βολή για τη Γεωργία και τον αγροτικό κόσμο. Και κατά συνέπεια για την Εθνική Οικονομία της χώρας, ενώ κάνει λόγο για πλήρη καταστροφή της Ελλάδος, στην περίπτωση που για κάποιον λόγο αδυνατούμε να εισάγουμε τα προϊόντα που χρειαζόμαστε από τις άλλες χώρες.

Συνεταιρισμοί και λαός

Έχοντας γράψει αναρρίθμητα άρθρα αλλά και σχετικό βιβλίο για το Αγροτικό Συνεταιριστικό Κίνημα στην Ελλάδα και τον κόσμο, ο συνταξιούχος σήμερα επιστήμονας της γεωργικής έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ) Βαγγέλης Βαρδάκης, είναι σε θέση να μας πει, ότι οι συνεταιρισμοί την περίοδο της κατοχής έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διατροφική στήριξη του λαού.
"Οι δύο εποχές είναι πολύ διαφορετικές. Τότε ο αγροτικός πληθυσμός ήταν η μεγάλη πλειοψηφία του λαού. Υπερέβαινε το 65% κι έφτανε και στο 70%. Και ο αστικός πληθυσμός ήταν το υπόλοιπο. Οι αγρότες λοιπόν αυτοί παρήγαγαν τόσα προϊόντα, που εξασφάλιζαν την αυτάρκεια των νοικοκυριών τους σε όλα τα είδη, στο σύνολο τους. Και παρήγαγαν τόσα προϊόντα, ώστε ήταν αυτάρκης ολόκληρη η χώρα. Και μόνο στην κατοχή υπήρξε πείνα αλλά μόνο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Την εποχή, εκείνη, λοιπόν, έδειξε το μεγαλείο του το Συνεταιριστικό Κίνημα στην Ελλάδα που έσωσε πάρα πολύ κόσμο, πρώτα και κύρια τους ίδιους τους κατοίκους της υπαίθρου, από την πείνα. Το έργο των συνεταιρισμών της εποχής εκείνης είναι αξιοθαύμαστο, δεν συγκρίνεται με καμιά άλλη εποχή και χάρη στο Συνεταιριστικό Κίνημα υπήρξε και η αλληλεγγύη μέσα στον Ελληνικό λαό", όπως τονίζει ο κ. Βαρδάκης.
Μάλιστα με τους συνεταιρισμούς για να μοιραστούν τρόφιμα στον λαό, συνεργάστηκε τόσο το ΕΑΜ όσο και η Κυβέρνηση του Βουνού στη διάρκεια της περιόδου της Εθνικής Αντίστασης.

Σήμερα έχουμε πρόβλημα

"Σήμερα υπάρχει μια εντελώς διαφορετική κατάσταση. Διότι όλος ο κόσμος συγκεντρώθηκε στο Λεκκανοπέδιο της Αττικής. Εκεί είναι οι αγρότες. Εκεί πήγαν. Τα χωριά άδειασαν. Σήμερα ήρθαμε στην αντίθετη κατεύθυνση ότι δεν υπάρχει παραγωγή και εισάγουμε όλα τα διατροφικά προϊόντα, δαπανώντας κάθε χρόνο το τεράστιο ποσό των 7,5 δισεκατομμυρίων ευρώ", σύμφωνα με τον γεωπόνο - πρώην Ερευνητή Αμπέλου Βαγγέλη Βαρδάκη.
Στο ερώτημα μας, για την φθίνουσα πορεία της Ελληνικής αγροτικής παραγωγής, ο κ. Βαρδάκης μας μίλησε για τη μεγάλη αστυφιλία που καλλιεργήθηκε πάρα πολύ και σκόπιμα μετά τη λήξη του πολέμου. "Ήθελαν να φύγουν από τα χωριά οι άνθρωποι και να πάνε να σχηματίσουν στρατιές ολόκληρες μπροστά στις αυλές των εργοστασίων στην Αθήνα, με συνέπεια να πέσουν χαμηλά τα μεροκάμματα. Και αν ήθελες τότε να βρεις δουλειά γιατί δεν σε έφταναν τα προϊόντα για να ζήσεις, έπρεπε να πας στην Αθήνα γιατί όλα τα κεφάλαιο ήταν στις μεγάλες πόλεις. Το 70% των κεφαλαίων της χώρας μας στην εποχή που ακολούθησε μετά τον πόλεμο, ήταν συσσωρευμένο στην Αθήνα, όταν η Αθήνα δεν είχε πάνω από 1,5 εκατομμύριο κόσμο"!
Καταλήγοντας, ο γνωστός επιστήμονας θυμάται ότι υπήρξε μια αυτάρκεια κατά την περίοδο του 1960, αλλά μετά άρχισε η ραγδαία μείωση της παραγωγής των προϊόντων. "Όταν φτάσαμε στη Χούντα, η παραγωγή είχε πέσει ήδη πολύ χαμηλά. Είχαμε και τη μετανάστευση ενός μεγάλου μέρους των Ελλήνων στη Γερμανία, η οποία εκείνη την περίοδο ανορθωνόταν και έτσι είχαμε μείωση του εργατικού και αγροτικού κόσμου, ενώ είχαμε και τις επιδοτήσεις από τη δεκαετία του '80 και μετά, που προκάλεσαν μεγάλη ζημιά στην παραγωγή των προϊόντων".

ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "Ν.ΚΡΗΤΗ"
(Σάββατο 19 Νοεμβρίου 2016)