Σφήκες: Κι όμως, είναι χρήσιμες

Μπορεί να μπαίνουμε και επίσημα σε λιγότερο από ένα μήνα στην εποχή του χειμώνα, αλλά οι σφήκες βρίσκονται σε μεγάλο πληθυσμό στην Κρήτη, γεγονός που η “Νέα Κρήτη” - με αφορμή το πρόσφατο τραγικό περιστατικό του θανάτου από αλλεργικό σοκ τού Αντώνη Χαρακιανάκη, στον Προφήτη Ηλία, από πολλαπλά τσιμπήματα μάλλον πολλών σφηκών μαζί - επιχειρεί να εξερευνήσει σήμερα, μέσα από τις πολύτιμες πληροφορίες της κτηνιάτρου-παρασιτολόγου και τακτικής ερευνήτριας του Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης του ΕΛΓΟ “Δήμητρα” Σμαρώς Σωτηράκη. 



Από μόνες τους οι σφήκες δεν είναι επιθετικές. Επιτίθενται και μας τσιμπάνε μόνο όταν νομίσουν ότι απειλούνται από τη δική μας παρουσία, όπως εξηγεί η γνωστή επιστήμονας, που μας μιλάει για τις συνήθειες του εντόμου, την ομοιότητά του με τις συνήθειες της μέλισσας, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο πολλαπλασιάζεται και επιβιώνει σε απίστευτα μέρη όπου μπορεί να κάνει φωλιά, αρκεί να μην είναι ορατά στο μάτι του ανθρώπου!

Η ζωή πάνω στον πλανήτη απειλείται στο βαθμό που αφανίζεται η μέλισσα, αφού η μέλισσα μεταφέρει τη γύρη από το ένα φυτό στο άλλο και βοηθάει στη γονιμοποίηση των φυτών. Αυτό το ξέρουμε ήδη και είναι κάτι που μας προβληματίζει. Πόσοι από μας γνωρίζουν, όμως, ότι και η σφήκα έχει την ίδια χρησιμότητα και σημασία για την επιβίωσή μας στον πλανήτη Γη;

Αλλά ας δούμε πρώτα πώς γίνεται ο πολλαπλασιασμός της. «Δεν είναι και πολύ παράξενο αυτή την εποχή να υπάρχουν σφήκες», όπως τονίζει στην εφημερίδα μας η Σμαρώ Σωτηράκη. «Κι αυτό διότι ουσιαστικά αναπτύσσουν πολύ μεγάλη δραστηριότητα το καλοκαίρι, οπότε και υπάρχουν μόνο θηλυκά, τα οποία είναι εργάτριες, όπως συμβαίνει και με τις μέλισσες. Οι εργάτριες μαζεύουν φαγητό για να ταΐσουν τις προνύμφες που γεννά η βασίλισσα στη φωλιά. Και αυτό έχει να κάνει με το τι διαθεσιμότητα υπάρχει στα φυτά. Διότι οι σφήκες τρέφονται με χυμούς φυτών και νέκταρ, όπως κάνουν και οι μέλισσες. Οπότε σε όλη τη διάρκεια που υπάρχουν φυτά που έχουν νέκταρ και ζαχαρώδεις χυμούς για να πίνουν, κρατούν τη δραστηριότητά τους. Αλλά και πάλι έχει να κάνει και με το μέγεθος της φωλιάς που κάνει η σφήκα. Ξεκινούν από την άνοιξη και μετά μεγαλώνουν διαρκώς τη φωλιά γεννώντας αβγά. Η φωλιά μεγαλώνει με βάση το κατά πόσον υπάρχουν φυτά διαθέσιμα για να αναπτυχθούν. Κάποια στιγμή, τέλος φθινοπώρου, η βασίλισσα σταματάει να γεννάει θηλυκά και αρχίζει και γεννάει αρσενικά πολλά, που βγαίνουν έξω. Και μετά, στο τέλος γεννάει και βασίλισσες».

«Αποφεύγουν την αιμομιξία» 

Έχει όμως πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και αυτό που μας λέει η κ. Σωτηράκη για τον τρόπο συμπεριφοράς της σφήκας προκειμένου να αποφευχθούν οι αιμομιξίες. «Οι σφήκες λειτουργούν συγχρονισμένα σε μία περιοχή. Ποτέ τα αρσενικά μιας φωλιάς δε ζευγαρώνουν με θηλυκές βασίλισσες από την ίδια φωλιά, για να αποφεύγεται η αιμομιξία. Άρα την ίδια εποχή υπάρχουν πολλά αρσενικά διαθέσιμα και πολλά θηλυκά διαθέσιμα από άλλες φωλιές. Αυτό γίνεται τέλη φθινοπώρου με αρχές χειμώνα. Δηλαδή δεν είναι παράδοξο που βλέπουμε τώρα πολλές σφήκες. Η κλιματική αλλαγή πώς μπορεί να επηρεάσει τις σφήκες; Όταν υπάρχει πολύ ζεστός χειμώνας, θα μπερδευτούν οι βασίλισσες που βρίσκονται σε νάρκη και θα ξυπνήσουν νωρίτερα απ’ το Μάρτιο. Αλλά μετά δε θα έχουν τα λουλούδια να φάνε. Δε θα έχουν τους χυμούς, οπότε μπορεί και να πεθάνουν...».

Όπως εξηγεί, εξάλλου, η κ. Σωτηράκη, οι σφήκες δεν τρέφονται από ψοφίμια όπως μπορεί να πιστεύουν πολλοί. «Αυτό που κάνουν είναι ότι τρώνε έντομα, τα οποία τα σπάνε ουσιαστικά με τα δόντια τους για να τα δώσουν στις προνύμφες τους. Οι προνύμφες είναι τύπου “σκουλήκι” που είναι μέσα στη φωλιά. Δηλαδή ουσιαστικά κάνουν καλό στη φύση, γιατί μας απαλλάσσουν από τα έντομα. Και εννοείται ότι οι σφήκες μάς είναι αναγκαίες, είτε λόγω του ότι μας απαλλάσσουν από πολλά μικρά έντομα, είτε επειδή παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στη γονιμοποίηση των φυτών. Και ξέρετε ότι και με τις μέλισσες αυτή την εποχή το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η εξαφάνισή τους. Γιατί, αν λείψουν οι μέλισσες, δε θα μπορούν να γονιμοποιηθούν τα φυτά με τη μεταφορά της γύρης. Το ίδια πράγμα κάνουν και οι σφήκες. Πάνε από φυτό σε φυτό και ρουφούν τους χυμούς. Απλά είναι λιγότερες από τις μέλισσες...».

Όπως εξηγεί στο σημείο αυτό η κ. Σωτηράκη, μια μέλισσα μπορεί να γεννήσει μέχρι 2.000 αβγά τη μέρα, ενώ η σφήκα θα γεννήσει μέχρι 100. «Οι σφήκες χρειάζονται διάφορα υπολείμματα. Διάφορα ξύλα και άλλα πράγματα, τα οποία ανακατεύουν με το σάλιο τους και χτίζουν τις φωλιές τους. Και θέλουν και διάφορες τρύπες, όπως σκουπίδια ή οτιδήποτε άλλα έχουν τρύπες, για να πάνε μέσα να χωστούν και να κάνουν τη φωλιά τους. Ταυτόχρονα χρειάζονται πρωτεΐνες τύπου εντόμων. Αλλά δεν τρώνε από τα ψοφίμια»...

Πώς καταλαβαίνουμε πού έχει φωλιές 

«Δεν επιτίθενται αν δεν τις ενοχλήσουμε» 

Χρήσιμη λοιπόν η σφήκα. Αλλά πόσο απειλητική είναι για την ασφάλειά μας; «Αν δεν ενοχλήσουμε τις σφήκες δε θα μας πειράξουν. Απλά και αυτές θεωρούν ότι ενοχλούνται. Και θα πρέπει να κρίνουμε από την κινητικότητα σε μια περιοχή για να καταλάβουμε ότι υπάρχει φωλιά. Και αυτές λειτουργούν με ακρίβεια. Βγαίνουν, τρώνε και μπαίνουν στη φωλιά τους. Λογικό είναι όταν τις ενοχλήσουμε να μας τσιμπήσουν. Η διαφορά με τη μέλισσα είναι ότι η μέλισσα αν μας τσιμπήσει αφήνει το κεντρί μέσα μας και τραυματίζεται, πεθαίνει. Ενώ οι σφήκες τσιμπούν επανειλημμένως. Αλλά το κάνουν γιατί αισθάνονται ότι απειλούνται»...

Θα πρέπει να ξέρουμε επίσης ότι οι σφήκες έλκονται απ’ το φως. Και μπορεί να μπουν και μες στο σπίτι μας. «Αν βρούμε φωλιά στο σπίτι μας, είναι λογικό να την εξολοθρεύουμε. Αλλά αν είναι κάπου που δε μας πειράζουν, δεν έχουμε λόγο να το κάνουμε. Και γενικώς, πρέπει να ξέρουμε ότι η φωλιά κρατάει ένα χρόνο. Μετά δεν υφίσταται»... Καταλήγοντας, η κ. Σωτηράκη μας λέει ότι υπάρχουν πολλά είδη φωλιών σφήκας. «Η πιο συνηθισμένη μορφή είναι αυτή της φωλιάς μέσα σε ρωγμή σπιτιών. Συνήθως σε μια ρωγμή σπιτιού θα πάρει μετά τη γονιμοποίησή της από ένα αρσενικό, το οποίο θα πεθάνει, η βασίλισσα. Θα πάει σε μια ρωγμή και θα καθίσει εκεί μέχρι να έρθει ο Μάρτιος. Υπάρχουν άλλα είδη που πάνε στο χώμα. Ψάχνουν άλλες τρύπες έτοιμες, για να μπουν και να φτιάξουν τη φωλιά τους. Πάντως, αν για οποιονδήποτε λόγο θέλουμε να χαλάσουμε μια φωλιά, θα πρέπει να φωνάξουμε ειδικό».

(ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ - ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "Ν.ΚΡΗΤΗ")