Οι αντοχές της φύσης... απάντηση στην ανομβρία - Τα φυτά μπορούν να μάθουν σε λιγότερο νερό

“Χρυσά” μυστικά για την εξοικονόμηση νερού στους κήπους μας, στην πόλη αλλά και στους αγρούς, προερχόμενα από παλιές γεωργικές πρακτικές των προγόνων μας, πάντοτε μέσα από τις δυνατότητες, τις ανάγκες και τη συμπεριφορά των φυτών και των δέντρων.
Τι θα κάνουμε από τώρα και μετά; Θα σταματήσουμε να φυτεύουμε ή θα φυτεύουμε με μέτρο;
Η εφημερίδα “Νέα Κρήτη” θέτει τα ερωτήματα αυτά... 



στη γνωστή για τη δράση της στο χώρο της βιολογικής γεωργίας και της γεωργικής εκπαίδευσης, γεωπόνο του ΕΛΓΟ “Δήμητρα”, Στέλλα Χατζηγεωργίου.

Στέλλα Χατζηγεωργίου - Γεωπόνος ΕΛΓΟ "ΔΗΜΗΤΡΑ":  πρέπει να μη δίνουμε σήμερα μεγάλες ποσότητες νερού και άφθονα λιπάσματα, ώστε το φυτό να αναγκαστεί να βαθύνει τη ρίζα του και να αξιοποιήσει το νερό στα πιο βαθιά στρώματα...».

Βασικά ξεκινάμε με αυτό που ακούμε να λέγεται πολλές φορές. «Μην το συνηθίζεις το φυτό στο πολύ πότισμα»... “Συνηθίζει” άραγε το φυτό, όπως και ο άνθρωπος; «Ναι, ισχύει αυτό», λέει στην εφημερίδα μας η Στέλλα Χατζηγεωργίου. «Γιατί, όσο βρίσκει νερό το επιφανειακό σύστημα, δε χρειάζεται να επεκταθεί πιο βαθιά. Οπότε, όταν εμείς του έχουμε το νερό στην επιφάνεια και συνέχεια το ποτίζουμε, δεν έχει κανένα λόγο να αναπτυχθεί. Οπότε μένει ενεργό μόνο μέχρι εκεί. Και αν έρθει μια ξηρασία, η ρίζα δεν έχει πάει βαθιά και το φυτό θα ζοριστεί περισσότερο απ' ό,τι αν η ρίζα του ήταν πιο βαθιά. Αυτό το λέω από την άποψη ότι πρέπει να μη δίνουμε σήμερα μεγάλες ποσότητες νερού και άφθονα λιπάσματα, ώστε το φυτό να αναγκαστεί να βαθύνει τη ρίζα του και να αξιοποιήσει το νερό στα πιο βαθιά στρώματα...».

Και στο σημείο αυτό φέρνει το παράδειγμα των ελαιοδέντρων. «Τόσα χρόνια, με τα τόσα νερά που βάλαμε, τις μάθαμε και έχουνε “πανωριζώσει” όπως λέμε. Δηλαδή το ριζικό τους σύστημα είναι επιφανειακό. Τώρα δεν έχει φέτος νερό. Θα ζοριστούν. Έπρεπε λοιπόν σταδιακά να μικραίνουμε την ποσότητα του νερού ή να κάνουμε κάτι ώστε να βοηθήσουμε τα δέντρα να κατεβάσουν το ριζικό τους σύστημα και να μη ζοριστούν τώρα που είναι οι συνθήκες δύσκολες. Και αυτό θα πρέπει να αρχίσουμε να το κάνουμε τώρα», λέει χαρακτηριστικά.


Στα κηπευτικά δεν προλαβαίνουμε...

«Στα κηπευτικά που δεν είναι πολυετή και δεν προλαβαίνουμε να τα συνηθίσουμε, γιατί μέχρι τότε θα έχει τελειώσει η καλλιεργητική περίοδος και θα έχουν ξεραθεί, θα πρέπει να προτιμούμε τις ντόπιες ποικιλίες, που έχουν ανθεκτικότητα στην ξηρασία. Είναι αυτές οι ποικιλίες που ξέρουμε από παλιά», λέει η Στέλλα Χατζηγεωργίου.

Και συνεχίζει συνιστώντας «εδαφοκάλυψη. "Να μην αφήνουμε το νερό να εξατμίζεται. Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορα μέσα. Δηλαδή, τώρα είναι καλό που υπάρχουν ακόμα χόρτα. Και αυτό ισχύει τόσο για τα κηπευτικά όσο και για τα δέντρα. Να κοπούν αυτά τα χόρτα, να μείνουν πάνω στην επιφάνεια, να κρατήσουν την υγρασία που υπάρχει στο έδαφος...».

Στο σημείο αυτό επισημαίνει ότι μπορούμε να βάλουμε και χόρτα - ξερά αλλά και χλωρά - γύρω από τη ρίζα του φυτού, για να κρατάει την υγρασία που δημιουργείται από το πότισμα. Ειδικά όμως για τα κηπευτικά, η κ. Χατζηγεωργίου λέει: «Αν έχουμε άχυρα στο σπίτι μας ή αν έχουμε χόρτα πολλά, μπορούμε να τα απλώσουμε εκεί που θα φυτέψουμε τα καλοκαιρινά. Ακόμα και χαρτόνια να βάλουμε, μπορούμε να κρατήσουμε την υγρασία του εδάφους και να μην αφήσουμε να βγουν άλλα ζιζάνια. Και μετά βάζουμε και νερό με μέτρο...».



Τα δέντρα στα σπίτια μας

Όπως ισχύει με τις ελιές, έτσι ισχύει και με τα καλλωπιστικά δέντρα που έχουμε στις πόλεις και στις αυλές ή τους κήπους των σπιτιών. «Έχουν ριζικό σύστημα πασσαλώδες. Έχει φτιαχτεί για να προχωράει σε βάθος. Να μην είναι επιφανειακό. Μόνο τα ετήσια είναι έτσι φτιαγμένα ώστε να μην μπορεί να πάει το ριζικό τους σύστημα βαθιά. Για παράδειγμα τα σιτηρά: είναι επιφανειακό το ριζικό τους σύστημα. Για αυτό τα βάζουμε το χειμώνα, που εκμεταλλευόμαστε το νερό της βροχής. Και μετά έχουν προλάβει να ανθίσουν και να καρπίσουν. Παίρνουμε τον καρπό πριν ζοριστούν το καλοκαίρι», σύμφωνα με τη γεωπόνο.

«Αν βάλουμε όμως κρεμμύδια, που και αυτά έχουν μικρό ριζικό σύστημα, αυτά θέλουν πότισμα. Ή πατάτες ας πούμε. Ειδικά αυτά τα φυτά θέλουν την εδαφοκάλυψη», λέει η ίδια.

Μάλιστα, ξεκαθαρίζει ότι με το να αφήνουμε τα χόρτα αμέσως μόλις τα κόψουμε πάνω στο χώμα, εκτός από την προστασία της υγρασίας, εξασφαλίζουμε και τις οργανικές ουσίες, που σιγά-σιγά καθώς ξεραίνονται αφήνουν στα εδάφη μας.

«Τώρα το ότι πρέπει με τα χρόνια να αυξήσουμε την οργανική ουσία του εδάφους αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να το κάνουμε. Διαφορετικά αν μειωθούν τα νερά, εάν μειωθεί η βλάστηση, αν συνεχίσουμε δηλαδή να κάνουμε αυτό που κάνουμε, να αποψιλώνουμε, να βάζουμε μόνο λιπάσματα, δε θα μπορέσουμε να τα καταφέρουμε», όπως τονίζει η κ. Χατζηγεωργίου, που θεωρεί ως μείζονος σημασίας ζήτημα να κάνουμε το έδαφος ικανό να συγκρατήσει υγρασία. Και τα φυτά ικανά να κρατήσουν νερό.

Η γεωπόνος του ΕΛΓΟ “Δήμητρα” αναφέρεται, εξάλλου, στο σύνηθες φαινόμενο από την ξηρασία να βλέπουμε να έδαφος επιφανειακά να σκάει. Αυτό οφείλεται, όπως λέει, στη σύσταση του εδάφους. «Εκεί που είναι σκασμένα έχουμε κακή δομή του εδάφους. Έχουμε πολύ άργιλο που με το που θα φύγει η υγρασία συστέλλεται και σκάει. Δεν έχουν οργανική ουσία μέσα για να μην έχουμε αυτό το φαινόμενο. Οργανική ουσία. Είναι η λύση, το “κλειδί” για όλα. Χρειάζονται καλές τεχνικές. Να γυρίσουμε στα οργανικά υλικά. Είτε είναι κοπριά είτε είναι φυτικά υπολείμματα. Να τα αφήνουμε επάνω. Να τα ενσωματώνουμε μέσα στο έδαφος...».



«Αναγκαίοι οι περιορισμοί»

«Αναγκαίοι οι περιορισμένοι στη χρήση του νερού από τους ΤΟΕΒ και τους Δήμους», απαντάει στο σχετικό ερώτημα της εφημερίδας μας η Στέλλα Χατζηγεωργίου. Και εξηγεί: «Υπάρχουν και αγρότες που δεν κάνουν σωστά τη χρήση του νερού. Εγώ έχω δει αγρότη να ποτίζει το χειμώνα, λέγοντας “εγώ θέλω να αυξήσω το δικό μου εισόδημα και οι άλλοι να πάνε να καούνε”. Και αφήνει ανοιχτά τα νερά και τρέχουν. Δεν τον νοιάζει να πάει να τα κλείσει. Δεν τον νοιάζουν οι διαρροές. Αυτό είναι ένα φαινόμενο. Ναι μεν ο ΤΟΕΒ πρέπει να δίνει νερό στον αγρότη, αλλά και ο αγρότης πρέπει να πει “αυτό το πότισμα πρέπει να κάνω. Όχι να ποτίζω εγώ με διπλάσια κυβικά για να έχω παραπάνω εισόδημα και όλοι οι άλλοι να πάνε να πνιγούνε”»...



Πότε πρέπει να ποτίζουμε και γιατί

Σε ό,τι αφορά τις ορθολογικές πρακτικές του ποτίσματος, η κ. Χατζηγεωργίου απαντά: «Το πότισμα πολύ πρωί είναι καλό για όλα αυτά τα φυτά που είναι ευαίσθητα και ευάλωτα στις ασθένειες. Γιατί άμα το κάνεις απόγευμα και μείνει υγρασία, αναπτύσσονται μετά οι μύκητες».

Για τα πιο ανθεκτικά φυτά, πάλι, το πότισμα είναι καλύτερα να γίνεται βράδυ. «Η ελιά ας πούμε είναι καλύτερα να ποτίζεται το βράδυ επειδή κρατάει την υγρασία. Το ίδιο ισχύει και για όλα τα μεγάλα δέντρα».

Από την άλλη, να μην ξεχνάμε ότι η καλύτερη μέθοδος ποτίσματος για την εξοικονόμηση του νερού είναι το πότισμα με σταγόνες.



«Τα μικρά φράγματα απάντηση στη λειψυδρία»

Όχι μόνο το “κάλλιο αργά παρά ποτέ” δεν ισχύει στην περίπτωση των μικρών φραγμάτων, εκεί όπου το χειμώνα τρέχουν ορμητικά νερά από τα βουνά και καταλήγουν στη θάλασσα, αλλά, αντιθέτως, τώρα είναι που χρειάζεται να γίνει επιτέλους το ξεκίνημα, αφού αρχίζουμε πια να νιώθουμε στο πετσί μας τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής από τη μια, ενώ δεν μπορούμε να μιλάμε για... επιτυχία του φράγματος Αποσελέμη και των άλλων μεγάλων φραγμάτων από την άλλη.

Αριστείδης Παπαδάκης - Οικολόγος - Περιφερειακός Σύμβουλος Κρήτης: «Κάποτε φρόντιζαν πάρα πολύ να φτιάχνουν ξερολιθιές, δηλαδή τράφους, ώστε το νερό να κάθεται. Να μην έχει διέξοδο να φεύγει. Και όταν βρέχει να κάθεται πάνω στις ξερολιθιές"... 

Μιλώντας στη “Νέα Κρήτη” χθες, δικαιωματικά ο γνωστός οικολόγος και περιφερειακός σύμβουλος Κρήτης Αριστείδης Παπαδάκης λέει - όπως θα έλεγε και ο καθένας στη θέση του - «δυστυχώς, επιβεβαιωθήκαμε»!

Τόσο ως παράταξη “Μια Κρήτη - Περιβάλλον - Άνθρωπος” όσο και ως οργανωμένος οικολόγος, ο Αριστείδης Παπαδάκης ανέκαθεν μιλούσε για αποτυχία των μεγάλων φραγμάτων και για τη μόνη σωτήρια λύση: «μικρά και πολλά φράγματα σε περιοχές όπου τα νερά τρέχουν υπό τη μορφή χειμάρρων...».

«Μέχρι σήμερα δεν έχουμε καμία απάντηση γύρω από τα ζητήματα αυτά. Και μπορούμε να καταλάβουμε το λόγο που αυτά τα μικρά φράγματα ούτε καν τα συζητάνε. Ο πραγματικός λόγος είναι ότι αυτά τα έργα είναι πάρα πολύ φτηνά. Και μπορεί να γίνονται με μια μπουλντόζα σε επίπεδο Δήμου. Με λίγους εργάτες. Δεν έχουν ενδιαφέρον οικονομικό. Δηλαδή ένα έργο κάνει 250 εκατομμύρια και ένα έργο κάνει 20.000 ευρώ. Τους ενδιαφέρει αυτό που κάνει 20.000 ευρώ; Δεν τους ενδιαφέρει καθόλου. Όμως τέτοια έργα έχουν γίνει σε πολλά μέρη του κόσμου. Όπως έχουν γίνει και στη Νάξο, όπου τα έκανε αυτά όταν ήταν δήμαρχος ο Γλέζος, για να εμπλουτιστεί ο υδροφόρος ορίζοντας με νερό. Και λειτούργησε αυτό», λέει ο Αριστείδης Παπαδάκης, και διευκρινίζει ότι, εκτός από μικρά φράγματα, αναφέρεται και σε άλλου είδους παρεμβάσεις, που γίνονταν και παλιότερα στην Κρήτη.

«Κάποτε φρόντιζαν πάρα πολύ να φτιάχνουν ξερολιθιές, δηλαδή τράφους, ώστε το νερό να κάθεται. Να μην έχει διέξοδο να φεύγει. Και όταν βρέχει να κάθεται πάνω στις ξερολιθιές και να κατεβαίνει ομαλά κάτω στη γη, να μη φεύγει και έτσι να αποθηκεύεται στον υδροφόρο ορίζοντα. Διότι ο τράφος συγκρατεί το χώμα στα επικλινή εδάφη για να τα καλλιεργούμε. Για να έχουμε ας πούμε ελιές πάνω στο κάθε επίπεδο που σχηματίζεται», εξηγεί στην εφημερίδα μας ο κ. Παπαδάκης. Και μάλιστα επισημαίνει ότι υπάρχει και πρόγραμμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση που χρηματοδοτεί την επιδιόρθωση της ξερολιθιάς, αλλά... ποιος νοιάζεται...



Μια μελέτη που δεν εφαρμόστηκε ποτέ

Στο σημείο αυτό, ο Αριστείδης Παπαδάκης λέει στην εφημερίδα μας: «Πριν δημιουργηθεί το φράγμα του Αποσελέμη, οι Δήμοι της περιοχής αυτής είχαν αναθέσει το 1995 στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας μια μελέτη ακριβώς γι’ αυτό το σκοπό. Την είχε κάνει ο υδρογεωλόγος και πανεπιστημιακός καθηγητής Γιώργος Καλλέργης. Αλλά δεν την εκτέλεσαν ποτέ. Αλλά αυτή η πρακτική με τα μικρά φράγματα και τους τράφους είναι κάτι που πρέπει να γίνεται συνέχεια. Και είναι και ένας λόγος παραπάνω να γίνονται αυτά τώρα που έχουμε λιγότερες βροχοπτώσεις και πιο απότομες. Πιο πολλή βροχή μαζεμένη σε μικρό χρονικό διάστημα. Εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής έχουμε αυτά τα φαινόμενα. Δε βρέχει και όταν βρέχει πολύ για πολύ μικρό διάστημα και το νερό φεύγει και χάνεται. Δεν προλαβαίνει να καθεισδύσει στους υδροφορείς...».

Συνεχίζοντας, ο κ. Παπαδάκης λέει χαρακτηριστικά ότι «τα μικρά φράγματα στον κύκλο του ενός χρόνου έχουν αποτέλεσμα. Αλλά έχουμε και τις ξερολιθιές. Διαφορετικό είναι να κατεβαίνουν από τα ρέματα και από τις πλαγιές τα νερά ανεξέλεγκτα και διαφορετικό είναι στα ρέματα να έχουν δημιουργηθεί “αναβαθμίδες” (ξερολιθιές) για να συγκρατούν το νερό. Αντί να τρέχει να φεύγει, λιμνάζει και αποθηκεύεται στους υδροφορείς. Αυτό είναι μια γεωργική πρακτική. Το άλλο θέμα είναι τα μικρά φράγματα ανασχετικά της ροής του νερού στα μεγάλα ρέματα, ώστε να λιμνάζει το νερό και να κατεβαίνει σιγά-σιγά μέσα στα πετρώματα μέχρι τους υδροφορείς. Και έχουμε και τα φράγματα εκείνα που συλλέγουν το νερό για να μπορούμε να ποτίζουμε...».

«Όταν φύγεις από το μικρό φράγμα...»

«Όταν όμως φύγεις από το μέτρο του μικρού φράγματος και πας και κάνεις το φράγμα όπως είναι στο Αμάρι ή όπως είναι στον Αποσελέμη, στον Μπραμιανό ή στη Φανερωμένη, ή όπως αυτό που θέλουν τώρα να κάνουν με την εκτροπή του Πλατύ Ποταμού, αυτά δεν μπορεί να γεμίσουν εκ των πραγμάτων. Αυτό έχει αποδειχτεί. Και στον Μπραμιανό, για παράδειγμα, επειδή το νερό δε φτάνει για την άρδευση των θερμοκηπίων, έχουμε φτάσει στο σημείο να φέρνουν από παντού νερό για να το ρίχνουν στο φράγμα», λέει με αγανάκτηση ο Αριστείδης Παπαδάκης.

Πάντως, παρότι οι Μεσαρίτες αγρότες το ζητούν εναγωνίως, ο ίδιος είναι ιδιαίτερα αρνητικός με την εκτροπή του Πλατύ Ποταμού. «Εκεί είναι ακόμα χειρότερη η κατάσταση», λέει. «Εκεί στο νερό που πηγαίνει σε ένα οικοσύστημα, αφού κατεβαίνει από τον Ψηλορείτη και πηγαίνει στην Αγία Γαλήνη, θέλουν να σταματήσουν τη ροή του και να το ρίξουν μέσα στη Φανερωμένη. Δηλαδή να κλέψουν το νερό από ένα οικοσύστημα, από μια υδρογεωλογική λεκάνη, και να το στρέψουν σε μια άλλη. Κατά τη γνώμη μας αυτό είναι τραγικό λάθος στη διαχείριση του νερού», λέει χαρακτηριστικά.

«Χάνεται το μισό νερό»

Στο Δήμο Ηρακλείου, σύμφωνα με τον περιφερειακό σύμβουλο Κρήτης Αριστείδη Παπαδάκη, το μεγαλύτερο “αγκάθι” δεν είναι η έλλειψη του νερού, όσο η απώλειά του! «Ενώ έχουμε έλλειψη νερού, εξακολουθεί να χάνεται το μισό νερό! Πρέπει να φτιαχτούν τα δίκτυα ύδρευσης. Εκεί δε δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση. Το βλέπει η σημερινή δημοτική Αρχή, ίσως περισσότερο από τις προηγούμενες, αλλά τα λεφτά που δίνουν γι’ αυτό το σκοπό δε φτάνουν για να καλύψουν αυτό το πρόβλημα.

Πρέπει λοιπόν σε αυτά να δοθεί προτεραιότητα. Τα προβλήματα αυτά του νερού πρέπει να αντιμετωπιστούν ως νούμερο ένα πρόβλημα», όπως τονίζει ο ίδιος. Όσο για τα γκαζόν και τις πισίνες μες στις πόλεις ο κ. Παπαδάκης τονίζει: «Αυτά πρέπει να απαγορεύονται»... Και για τα ξενοδοχεία, «ας τροφοδοτούν τις πισίνες τους από τη θάλασσα. Και αν είναι μακριά από τη θάλασσα, ας μεταφέρουν το νερό στις πισίνες τους. Ας δαπανήσουν κάποια χρήματα προς την κατεύθυνση αυτή...».
(ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ - "ΝΕΑ ΚΡΗΤΗ")