Το Τελευταίο Σημείωμα

Είναι η τραγική ιστορία του Ναπολέοντα Σουκατζίδη και των άλλων 199 κομμουνιστών, που εκτελέστηκαν στον τοίχο τη Καισαριανής, την Πρωτομαγιά του 1944, απ' τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής...


200 κρατούμενοι των φυλακών Χαϊδαρίου οδηγούνται στο σκοπευτήριο της Καισαριανής και εκτελούνται ως αντίποινα για την δολοφονική ενέδρα που έστησαν Έλληνες αντιστασιακοί εναντίον ενός υψηλόβαθμου αξιωματικού των Ες Ες και τριών αντρών του.

Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες ήταν και ο 34χρονος Ναπολέων Σουκατζίδης, μορφωμένος και πολύγλωσσος αγωνιστής του λαϊκού κινήματος και κομμουνιστής ο οποίος, κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του στις φυλακές, υποχρεωνόταν να χρησιμεύει ως διερμηνέας των Γερμανών.

Συγκλονιστική η ιστορία. Συγκλονιστικές οι ερμηνείες. Και όπως γράφει μεταξύ άλλων ο "Ριζοσπάστης"...


"Ταινία, λιτή και αφαιρετική, δείχνει απλή και ευκολοδιάβαστη, μα δεν καταναλώνεται εύκολα στο σύνολό της. Μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση και απόλαυσή της έχει απαιτήσεις για οξυμένη παρατηρητικότητα, ιστορική γνώση και κινητοποίηση της σκέψης. Για παράδειγμα, χρειάζεται ένταση της προσοχής για να αντιληφθεί κανείς την αντίθεση ανάμεσα στους ανοργάνωτους κρατούμενους - που με σκοπό τον τέλειο εξευτελισμό τους οδηγούνται με τα εσώρουχα στην εκτέλεση, ένας τους μάλιστα εκλιπαρεί κλαίγοντας να τον λυπηθούν - και στους διακόσιους κομμουνιστές, που την παραμονή της εκτέλεσής τους πλένονται, χτενίζονται, φορούν τα «καλά» τους και ρίχνονται σε ένα τρικούβερτο, ολονύχτιο χορό, περιφρονώντας κι εξευτελίζοντας όχι μόνο τους κατακτητές, αλλά τον ίδιο το θάνατο. 

Με τα πρόσωπα σκοτεινά μέσα στην τρομερή τους προσπάθεια, αδέκαστα όμως και αποφασισμένα, και τα κορμιά συντονισμένα στο ρυθμό λεβέντικων παραδοσιακών τραγουδιών, σαν άξιοι κληρονόμοι της προγονικής φωτιάς για ανυποταγή, φεύγουν πάνοπλοι για την εκστρατεία της ζωής ενάντια στο θάνατο, σ' αυτήν τη συγκλονιστική σκηνή της ταινίας.

«Πρωτομαγιά. Γειά σας όλοι. Πάμε στη μάχη», όπως έγραφε στο τελευταίο του σημείωμα ένας ακόμη εκτελεσμένος ήρωας της Καισαριανής. Και πραγματικά, στη σκηνή της εκτέλεσης, θα ταίριαζε μια πιο επική κινηματογραφική έκφραση αυτού του ηρωισμού, γιατί τέτοιος και μόνο τέτοιος ήταν στην πραγματικότητα, μεγαλειώδης και επικός. 

Οι κομμουνιστές του Χαϊδαρίου, διαλεχτά στελέχη του πιο συνειδητού τμήματος της εργατικής τάξης, ήξεραν πως δεν ήταν τυχαία η επιλογή τους για εκτέλεση, ούτε η μέρα που αυτή πραγματοποιήθηκε. Ήξεραν όλοι τους ότι αυτήν την κρίσιμη ώρα δεν είχαν κανένα δικαίωμα να εκφράσουν την ατομικότητά τους. 

Με την υποδειγματική στάση τους όφειλαν να στείλουν μήνυμα όχι μονάχα στην οικογένειά τους, ούτε καν μόνο στον ελληνικό λαό, που μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ μάχονταν ολοένα και πιο αποφασιστικά το φασίστα κατακτητή, αλλά στην παγκόσμια εργατική τάξη. Είναι το μήνυμα της αναπότρεπτης νίκης της στον τιτάνιο κι ασυμφιλίωτο αγώνα της, που θα καταργήσει τη βαρβαρότητα της ταξικής αδικίας και εκμετάλλευσης, όποια έκφραση κι αν αυτή παίρνει. Το μήνυμα της ακλόνητης βεβαιότητάς τους ότι το ιδανικό της κοινωνικής απελευθέρωσης δεν αποτελεί ουτοπία, αλλά επιστημονικά θεμελιωμένη και πρακτικά επιβεβαιωμένη αναγκαιότητα της ιστορίας. Αυτή η βεβαιότητα έθρεψε τέτοιους γενναίους επαναστάτες και θα εξακολουθεί πάντα ν' αναθρέφει, ώσπου η ανθρωπότητα να εξανθρωπιστεί. 

Η εικόνα της τελευταίας ομάδας των εκτελεσμένων, που πέφτουν στη γη με αλύγιστη την υψωμένη σιδερένια τους γροθιά, αυτό είναι το τελευταίο σημείωμα των διακοσίων, η διαθήκη που μας εμπιστεύτηκαν.

Στα πλούσια συναισθήματα που διεγείρει η ταινία, σπουδαία είναι η συμβολή των ηθοποιών και ειδικά του πρωταγωνιστικού δίδυμου, του Ανδρέα Κωνσταντίνου στο ρόλο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη και του Αντρέ Χένικε στο ρόλο του Καρλ Φίσερ, ενώ καθόλου δεν υπολείπεται και η ερμηνεία του Τάσου Δήμα στο ρόλο του «καθοδηγητή».